Özlem Öge DaşdöğenMüzeyyen KaramanHarun AyasBeril ÇıyrakBuse Demir
Özet
Amaç: Afazi, nörojenik kaynaklı edinilmiş bir dil bozukluğu olup değerlendirme ve rehabilitasyonunda multidisipliner bir ekip çalışması gerektirir. Afazinin varlığını ve türünü belirlemek amaçlı yapılacak değerlendirmelerin yanı sıra rehabilitasyonuna ilişkin olarak da temel bir mesleki sorumluluğu olan Dil ve Konuşma Terapistleri bu ekibin önemli bir parçasıdır. Bu araştırmanın amacı, afazinin dilbilimsel özellikleri ile ilgili olarak ülkemizde yapılan lisansüstü tez çalışmalarının farklı değişkenler açısından incelenmesidir. Buna ek olarak, dil ve konuşma terapistlerinin afazinin dilimizdeki dilbilimsel görünümlerine ilişkin lisansüstü düzeyde teorik katkısının diğer meslek alanlarıyla karşılaştırmalı olarak betimlenmesidir. Yöntem: Bu araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesi tekniği kullanılmıştır. Araştırma için veri toplama sürecinde Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi’nin (YÖKTEZ) resmî web sitesinin tez veri tabanı temel alınarak “afazi” ve/veya “edinilmiş dil bozukluğu” anahtar sözcükleri ile arama yapılmıştır. Bulgular: Yapılan tarama sonucunda 1973-2021 yılları arasında yapılmış toplam 94 lisansüstü teze ulaşılmıştır. Bu tezlerden çalışmanın dahil edilme kriterlerine uyan 21 tez çalışmaya dahil edilmiştir. Sonuç: Türkiye’de lisansüstü tez çalışmalarında afazinin dilbilimsel özelliklerine ilişkin yapılan çalışmaların sayısı son yıllarda giderek artış göstermekle birlikte halen sınırlı sayıda olup tüm anabilim dalları açısından genel olarak değerlendirildiğinde, anlama (alıcı dil) düzeyinde sırasıyla pragmatik ve fonolojik, üretim (ifade edici dil) düzeyinde ise sırasıyla pragmatik ve morfolojik alanların en az çalışılan dilbilimsel alanlar olduğu göze çarpmıştır. Bu incelemenin, afazide dilin uygun şekilde değerlendirilebilmesi ve dil rehabilitasyonu için uygun hedeflerin belirlenebilmesi için dilimize özgü afazide görülen dilbilimsel özelliklere ilişkin çalışmalardaki durumu ortaya koyduğundan ve bu konuda gelecekte yapılacak çalışmalara ışık tutması açısından alan yazına katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
Anahtar Kelimeler
afazi, dilbilim, dil ve konuşma terapisi, edinilmiş dil bozukluğu, lisansüstü tez
Referanslar
Ardila, A. (2010). A proposed reinterpretation and reclassification of aphasic syndromes. Aphasiology, 24(3), 363–394. https://doi.org/10.1080/02687030802553704
Bates, E., Wulfeck, B. ve MacWhinney, B. (1991). Cross-linguistic research in aphasia: an overview. Brain and Language, 41(2), 123–148. https://doi.org/10.1016/0093-934X(91)90149-U
Berthier M. L. (2005). Post stroke aphasia: epidemiology, pathophysiology, and treatment. Drugs & Aging, 22(2), 163–182. https://doi.org/10.2165/00002512-200522020-00006
Clough, S. & Gordon, J. K. (2020). Fluent or nonfluent? Part A. Underlying contributors to categorical classifications of fluency in aphasia. Aphasiology, 34(5), 515–539. https://doi.org/10.1080/02687038.2020.1727709
Davis, G. A. (2007). Aphasiology: Disorders and clinical practice (2. Baskı). Pearson/Allyn & Bacon.
Davis, G. A. & Wilcox, M. J. (1985). Adult aphasia rehabilitation: Applied pragmatics. (2. Baskı). College-Hill Press.
Doyle, P. J., Goldstein, H., Bourgeois, M. S. ve Nakles, K. O. (1989). Facilitating generalized requesting behavior in Broca's aphasia: An experimental analysis of a generalization training procedure. Journal of Applied Behavior Analysis, 22(2), 157-170. https://doi.org/10.1901/jaba.1989.22-157
Dronkers, N. F., Ivanova, M. V. ve Baldo, J. V. (2017). What do language disorders reveal about brain-language relationships? from classic models to network approaches. Journal of the International Neuropsychological Society: JINS, 23(9-10), 741–754. https://doi.org/10.1017/S1355617717001126
Fridriksson, J. Hubbard, H. I. ve Hudspeth, S. G. (2012). Transcranial brain stimulation to treat aphasia: A clinical perspective. Seminars In Speech and Language, 33(3), 188–202. https://doi.org/10.1055/s-0032-1320039
Goodglass, H. (1983). Linguistic aspects of aphasia. Trends in Neurosciences, 6, 241-243. https://doi.org/10.1016/0166-2236(83)90102-9
Goodglass, H. & Kaplan, E. (1972). The assessment of aphasia and related disorders. Lea & Febiger.
Holland, A. L. (1991). Pragmatic aspects of intervention in aphasia. Journal of Neurolinguistics, 6(2), 197–211. https://doi.org/10.1016/0911-6044(91)90007-6
Irwin, W. H., Wertz, R. T. ve Avent, J. R. (2002). Relationships among language impairment, functional communication, and pragmatic performance in aphasia. Aphasiology, 16(8), 823- 835. https://doi.org/10.1080/02687030244000086
Kemmerer, D. (2015). Cognitive neuroscience of language. Psychology Press.
Lahiri, D., Dubey, S., Ardila, A., Sawale, V. M., Roy, B. K., Sen, S. ve Gangopadhyay, G. (2019). Incidence and types of aphasia after first-ever acute stroke in Bengali speakers: Age, gender, and educational effect on the type of aphasia. Aphasiology, 34(6), 709-722. https://doi.org/10.1080/02687038.2019.1630597
Marusch, T., Jäger, L. A., Burchert, F. ve Nickels, L. (2017). Verb morphology in speakers with agrammatic aphasia. The Mental Lexicon, 12(3), 373–403. https://doi.org/10.1075/ml.17006.mar
Maviş, İ., Arslan, S. ve Aydin, Ö. (2019). Comprehension of word order in Turkish aphasia. Aphasiology, 34(8), 999-1015. https://doi.org/10.1080/02687038.2019.1622646
Özge, D., Çiyiltepe, M. ve Tekman, H. G. (2020). Last-acquired-first-forgotten: Interpretation of turkish relative clauses in typically developing children and adults with broca’s aphasia. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 31(1), 33-53. https://doi.org/10.18492/dad.696304
Radanovic, M. & Mansur, L. L. (2011). Language disturbances in adulthood: New advances from the neurolinguistics perspective. Bentham Science Publishers.
Rao P. R. (1994). The aphasia syndromes: Localization and classification. Topics in Stroke Rehabilitation, 1(2), 1–13. https://doi.org/10.1080/10749357.1994.11754016
Sheehy, L. M. (2006). Crossed aphasia: A review of the syndrome. Perspectives on Neurophysiology and Neurogenic Speech and Language Disorders, 16(1), 11-16. https://doi.org/10.1044/nnsld16.1.11
Tee, B. L. & Gorno-Tempini, M. L. (2019). Primary progressive aphasia: A model for neurodegenerative disease. Current Opinion in Neurology, 32(2), 255–265. https://doi.org/10.1097/WCO.0000000000000673
Thompson, H. E., Robson, H., Lambon Ralph, M. A., ve Jefferies, E. (2015). Varieties of semantic 'access' deficit in Wernicke's aphasia and semantic aphasia. Brain, 138(12), 3776–3792. https://doi.org/10.1093/brain/awv281
Türkiye İstatistik Kurumu. (2019). Ölüm Nedeni İstatistikleri, 2018 (Yayın No: 30626). https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Olum-Nedeni-Istatistikleri-2018-30626 adresinden alınmıştır (Erişim Tarihi: 25.08.2022).
Van Hees S., Mcmahon K., Angwin A., de Zubicaray G., Read S. ve Copland D. A. (2014a). A functional MRI study of the relationship between naming treatment outcomes and resting state functional connectivity in post-stroke aphasia. Human Brain Mapping. 35(8), 3919–3931. https://doi.org/10.1002/hbm.22448
Van Hees S., McMahon K., Angwin A., de Zubicaray G., Read S. ve Copland D. A. (2014b). Changes in white matter connectivity following therapy for anomia post stroke. Neurorehabilitation and Neural Repair. 28(4):325–334. https://doi.org/10.1177/1545968313508654
Wach, E. & Ward, R. (2013). Learning about qualitative document analysis. https://opendocs.ids.ac.uk/opendocs/bitstream/handle/20.500.12413/2989/PP%20InBrief%2013%20QDA%20FINAL2.pdf?sequence=4 adresinden alınmıştır (Erişim Tarihi: 25.08.2022).
Wu, C., Qin, Y., Lin, Z., Yi, X., Wei, X., Ruan, Y. ve He, J. (2020). Prevalence and impact of aphasia among patients admitted with acute ischemic stroke. Journal of Stroke and Cerebrovascular Diseases, 29(5), 104764. https://doi.org/10.1016/j.jstrokecerebrovasdis.2020.104764
Yarbay Duman, T., Kurada, H.-Z. ve Aydın, Ö. (2020). Subject–verb agreement dependency in Turkish Broca’s aphasia: Impairments in event occurrence and consequences for discourse-linking. Aphasiology, 35(3), 372-390. https://doi.org/10.1080/02687038.2020.1712583
Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. (10. Baskı) Seçkin Yayıncılık.