Amaç: Geriatrik popülasyonda yaşlanmaya bağlı olarak yutma fonksiyonu etkilenmekte ve disfaji görülme sıklığı artmaktadır. Disfajinin yaşlı bireylerin yaşam kalitesini etkileyen geriatrik sendrom olarak kabul edilmesi risklerin değerlendirilmesinde önemlidir. Bu popülasyonda değerlendirme ölçeklerinden biri de Dysphagia Risk Assessment Scale’dir (DRAS). Ülkemizde yaşlanmaya bağlı disfajiyi değerlendirmede kullanılacak bir araç bulunmamaktadır. Bu nedenle DRAS Türkçeye çevrilerek, geçerlik-güvenirlik çalışması yapılmıştır.
Yöntem: Nicel araştırma yöntemlerinden betimsel desen kotalı örneklem seçme yöntemi kullanılmıştır. Ölçek, çeviri-geri çeviri yöntemi ile Türkçeye çevrilmiş ve 3 uzman dil ve konuşma terapistinin cevaplarına göre kapsam geçerlik indeksi (KGİ) hesaplanmıştır (KGİ>0,80). DRAS-TR adını alan ölçek 170 katılımcıya uygulanmıştır. Geçerlilik için; madde analizi, açıklayıcı faktör analizi, doğrulayıcı faktör analizi (DFA) yapılmış; ölçüt geçerliliği için örneklemin rastgele seçilen %20’sine Türkçe Yeme Değerlendirme Aracı (T-EAT-10) uygulanmıştır. Güvenirlik için; iç tutarlılık analizi, korelasyon analizi yapılmış ve grubun rastgele %20’sine ölçek yeniden uygulanarak zamana bağlı değişim hesaplanmıştır.
Bulgular: Cronbach’s Alpha değeri yüksek düzeyde bulunmuştur (0.919). Ölçek maddeleriyle ortalama puan arasındaki ilişkiler 0.463-0.800 aralığındadır (p<0.01). KMO değerinin >60 olması ve Barlett küresellik testinin %99 güven düzeyinde anlamlı bulunmasıyla (p<0,01), örneklem sayısının faktör analizine uygunluğu yeterlidir. DFA sonuçlarında t değerleri p<0,01 düzeyinde anlamlı ve bütün değerleri >2,58 bulunmuştur. DFA sonucu ile uyum kriterleri kabul edilebilir düzeydedir. Bu bulgularla açıklanan faktör yapısı doğrulanmıştır. Birleşik güvenilirlik (CR) ve ortalama açıklanan varyans (AVE) değerlerinin eşik değerinin üzerinde belirlenmesiyle ölçüm modelinin güvenilirliği ve yakınsama geçerliliği sağlanmıştır. Test-tekrar testle 0,965’lik, eş değer ölçekle ise 0,855’lik yüksek düzeyde korelasyon bulunmuştur.
Sonuç: DRAS-TR ölçeği yaşlı bireylerde disfaji riskinin değerlendirilmesinde kullanılabilecek geçerli ve güvenilir bir ölçektir.
Anahtar Kelimeler
disfaji, dras-tr, geçerlik, güvenirlik, yaşlı bireylerde yutma
Referanslar
Akhtar, S. (2017). Stoelting’s Anesthesia and Co-Existing Disease. Diseases of aging. In: Hines RL, 327-343. Applebaum, J., Lee, E., Harun, A., Davis, A., Hillel, A. T., Best, S. R., ve Akst, L. M. (2020). Characterization of geriatric dysphagia diagnoses in age-based cohorts. Oto Open, 4(3), 2473974X20939543.
Baijens, L. W., Clavé, P., Cras, P., Ekberg, O., Forster, A., Kolb, G. F., Leners, J., Masiero, S., Mateos-Nazal, J., Ortega,
O., Smithard D. G., Speyer, R., Walshe, M. (2016). European Society for Swallowing Disorders–European Union Geriatric Medicine Society white paper: oropharyngeal dysphagia as a geriatric syndrome. Clinical interventions in aging, 1403-1428.
Bengisu, S., & Derin, D. (2022). Hemşirelerin ve Doktorların Dil ve Konuşma Terapistlerinin Yutma Bozukluğundaki Rolüne İlişkin Farkındalıklarının Belirlenmesi. Dil Konuşma Ve Yutma Araştırmaları Dergisi, 5(2), 123-159.
Bengisu, S. & Gerçek, E. (2019). Türkiye’de Yutma Bozuklukları ile İlgili Yapılmış Lisansüstü Tez Çalışmalarının İncelenmesi. Dil Konuşma ve Yutma Araştırmaları Dergisi 2(1), 77-103.
Büyüköztürk, Ş. (2009). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı: İstatistik, araştırma deseni, spss uygulamaları ve yorum (9. Baskı). Ankara: Pegem Yayınları.
Cavallaro, G., Pontrelli, M., Sammali, M., Nelson, E., Quaranta, N. ve Fiorella, M. L. (2022). Presbyphagia: the importance of an early diagnosis in the aging population. Journal of Gerontology and Geriatrics, 70(4), 237-243.
Davis, LL. (1992). Instrument review: Getting the most from a panel of experts. Applied nursing research. 5(4), 94-197.
Demir, N., Serel Arslan, S., İnal, Ö., ve Karaduman, A. A. (2016). Reliability and validity of the Turkish eating assessment tool (T-EAT-10). Dysphagia, 31, 644-649.
Dikmen, R. D. (2022). Yaşlılarda Yutma Fonksiyonu ve Ağız Bakımı. Geriatrik Bilimler Dergisi.