Amaç: Konuşma sesi bozukluğu (KSB) olan okul öncesi çocukların ileride okuma güçlüğü yaşamaları açısından risk altında olduğu bilinmektedir. Fonolojik farkındalık (FF) becerisi de erken okuryazarlığın önemli bir becerisidir ve ileriye yönelik okuma yazma becerilerinin başarısına dair öngörüde bulunmaya olanak sağlamaktadır. Ayrıca, çocuklar okuma ve yazmaya yönelik temel becerileri öncelikle ev ortamında deneyimlemektedirler. Bu nedenle bu çalışma kapsamında KSB olan ve olmayan çocukların FF becerilerinin ve ev erken okuryazarlık ortamlarının incelenmesi amaçlanmıştır. Yöntem: Çalışmaya 60-72 ay aralığındaki KSB olan ve olmayan 20’şer çocuk katılmıştır. Katılımcıların KSB grubuna dahil edilmesi için Türkçe Sesletim-Sesbilgisi Testi kullanılmıştır. Dil becerilerinin ortalama ve üstü olduğunu belirlemek için Türkçe Erken Dil Gelişim Testi kullanılmıştır. Verilerin toplanmasında Erken Okuryazarlık Testi ‘ne ait Sesbilgisel Farkındalık alt ölçeği ile Ev Erken Okuryazarlık Ortamı Ölçeği kullanılmıştır. Bulgular: KSB olan çocuklarda FF becerileri ile ev erken okuryazarlık ortamları arasında anlamlı ilişki bulunamamıştır. KSB olmayan grupta FF puanları ile okuma puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı, pozitif yönlü, orta düzeyde bir ilişki bulunmuştur. KSB olan çocukların FF becerilerinin ve ev erken okuryazarlık ortamlarının KSB olmayan akranlarına göre anlamlı olarak daha düşük olduğu görülmüştür. Sonuç: Bu araştırmanın sonucunda KSB olan okul öncesi çocuklarının KSB olmayan akranlarına göre FF becerilerinde düşük performans gösterdikleri ve ev erken okuryazarlık ortamlarının da akranlarına göre dezavantajlı olduğu ortaya konmuştur. KSB tanısı almış çocuklarla yapılacak terapi seanslarında FF becerilerini değerlendirme ve bu becerileri seans hedeflerinin bir parçası haline getirmenin ileride ortaya çıkması muhtemel okuma- yazma sorunları için önleyici olacağı ve mevcut konuşma sesi problemlerinin sağaltımına katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Ayrıca, ev erken okuryazarlık ortamlarının düzenlenmesi açısından ebeveynlere etkileşimli kitap okuma ile sesbilgisel ve yazı farkındalığı becerilerini desteklemeye yönelik etkinlikler hakkında eğitim verilmesi önerilmektedir.
erken okuryazarlık, ev okuryazarlık ortamı, fonolojik farkındalık, konuşma sesi bozukluğu
Akgün, M. (2020). Gelişimsel dil bozukluğu olan ve olmayan çocukların erken okuryazarlık becerilerinin ve ev erken okuryazarlık ortamlarının incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi, Üsküdar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Akyüz, E. (2016). Okul öncesi dönem çocuklarının kendiliğinden ortaya çıkan okuryazarlık becerilerinin gelişimi ve ev okuryazarlık ortamı ile ilişkisi. Yayımlanmamış Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Altun, D., Erden, F., & Snow, C. E. (2016, 21-24 Nisan). Filizlenen okuryazarlık okul öncesi dönem ses ve yazı farkındalığı becerilerini besleyen ev içi kaynakların incelenmesi [Sözlü Sunum]. 25. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi, Antalya, Türkiye.
Anthony, J. L., Aghara, R. G., Solari, E. J., Dunkelberger, M. J., Williams, J. M., & Liang, L. (2011). Quantifying phonological representation abilities in Spanish-speaking preschool children. Applied Psycholinguistics, 32(1), 19-49. https://doi.org/10.1017/S0142716410000275
Apel, K., & Lawrence, J. (2011). Contributions of morphological awareness skills to word-level reading and spelling in first grade children with and without speech sound disorder. Journal of Speech, Language, and Hearing Research, 54(5), 1312–1327. https://doi.org/10.1044/1092-4388(2011/10-0115)
Aram, D., & Biron, S. (2004) Joint storybook reading and joint writing interventions among low SES preschoolers: differential contributions to early literacy. Early Childhood Research Quarterly, 19(4), 588–610. https://doi.org/10.1016/j.ecresq.2004.10.003
Bacı, Ö. (2016). Konuşma sesi bozukluğu olan çocuklarda fonolojik farkındalık becerileri ve sözel çalışma belleği arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Başaran, A. (2021) Konuşma sesi bozukluğu olan çocukların dil ve erken okuryazarlık becerilerinin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi, Üsküdar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Bird, J., Bishop, D. V., & Freeman, N. H. (1995). Phonological awareness and literacy development in children with expressive phonological impairments. Journal of Speech, Language, and Hearing Research, 38(2), 446-462. https://doi.org/10.1044/jshr.3802.446
Caravolas, M., Volin, J., & Hulme, C. (2005). Phoneme awareness is a key component of alphabetic literacy skills in consistent and inconsistent orthographies: Evidence from Czech and English children. Journal of Experimental Child Psychology, 92(2), 107-139. https://doi.org/10.1016/j.jecp.2005.04.003
Carroll, J. M., & Snowling, M. J. (2004). Language and phonological skills in children at high risk of reading difficulties. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 45(3),631–640. https://doi.org/10.1111/j.1469-7610.2004.00252.x
Catts, H. W. (2001). Speech production/phonological deficits in reading-disordered children. Journal of Learning Disabilities, 19(8), 504–508. https://doi.org/10.1177/002221948601900813
Dodd, B. (2011). Differentiating speech delay from disorder: does it matter? Topics in Language Disorders, 31(2), 96-111. https://doi.org/ 10.1097/TLD.0b013e318217b66a
Ergül, C., Kılıç-Tülü, B., Demir, E., Akoğlu, G., Ökcün-Akçamuş, M. Ç., & Bahap-Kudret, Z. (2020). Anne eğitim düzeyi, sözcük bilgisi ve ses bilgisel farkındalık becerilerinde bir risk faktörü mü? Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 21(4), 711-735. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.589613
Fernandez-Fein, S., & Baker, L. (1997). Rhyme and alliteration sensitivity and relevant experiences among preschoolers from diverse backgrounds. Journal of Literacy Research, 29(3), 433-459. https://doi.org/10.1080/10862969709547967
Fletcher, J. M. (2009). Dyslexia: The evolution of a scientific concept. Journal of the International Neuropsychological Society, 15(4), 501–508. https://doi.org/10.1017/S1355617709090900
Foy, J. G., & Mann, V. (2003). Home literacy environment and phonological awareness in preschool children: Differential effects for rhyme and phoneme awareness. Applied Psycholinguistics, 24(1), 59-88. https://doi.org/10.1017/S0142716403000043
Frijters, J. C., Barron, R. W., & Brunello, M. (2000). Direct and mediated influences of home literacy and literacy interest on prereaders' oral vocabulary and early written language skill. Journal of Educational Psychology, 92(3), 466- 477. https://doi.org/10.1037/0022-0663.92.3.466
Froiland, J. M., Powell, D. R., Diamond, K. E., & Son, S. H. C. (2013). Neighborhood socioeconomic well‐being, home literacy, and early literacy skills of at‐risk preschoolers. Psychology in the Schools, 50(8), 755-769. https://doi.org/10.1002/pits.21711
Gernand, K. L., & Moran, M. J. (2007). Phonological awareness abilities of 6-year-old children with mild to moderate phonological impairments. Communication Disorders Quarterly, 28(4), 206-215. https://doi.org/10.1177/1525740107311819
Gökkuş, İ., & Akyol, H. (2020). Sesbilgisel farkındalık öğretiminin, erken okuryazarlık becerilerinin gelişimine etkisi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 8(2), 368-385. http://egitimvebilim.ted.org.tr/index.php/EB/article/view/315
Güldenoğlu, B., Kargın, T., & Ergül, C. (2016). Sesbilgisel farkındalık becerilerinin okuma ve okuduğunu anlama üzerindeki etkisi: Boylamsal bir çalışma. İlköğretim Online, 15(1), 251-272. https://doi.org/10.17051/io.2016.25973
Hesketh, A. (2004). Early literacy achievement of children with a history of speech problems. International Journal of Language & Communication Disorders, 39(4), 453-468. https://doi.org/10.1080/13682820410001686013
Hesketh, A., Adams, C., Nightingale, C., & Hall, R., (2000). Phonological awareness therapy and articulatory training approaches for children with phonological disorders: A comparative outcome study. International Journal of Language & Communication Disorders, 35(3), 337-354. https://doi.org/10.1080/136828200410618
Holm, A., Farrier, F., & Dodd, B. (2008). Phonological awareness, reading accuracy and spelling ability of children with inconsistent phonological disorder. International Journal of Language and Communication Disorders, 43(3), 300–322. https://doi.org/10.1080/13682820701445032
Hulme, C., & Snowling, M. J. (2013). Learning to read: What we know and what we need to understand better. Child Development Perspectives, 7(1), 1–5. https://doi.org/10.1111/cdep.12005
Hulme, C., & Snowling, M. J. (2014). The interface between spoken and written language: Developmental disorders. Philosophical Transactions of the Royal Society of London B: Biological Sciences, 369(1634), 20120395. https://doi.org/10.1098/rstb.2012.0395
Johnson, A. D., Martin, A., Brooks-Gunn, J., & Petrill, S. A. (2008). Order in the house! Associations among household chaos, the home literacy environment, maternal reading ability, and children’s early reading. Merrill-Palmer quarterly (Wayne State University. Press), 54(4), 445-472. https://doi.org/10.1353/mpq.0.0009
Kargın, T., Ergül, C., & Güldenoğlu, B. (2016). Erken Okuryazarlık Testi (EROT). Ankara: Eğiten Kitap.
Kargın, T., Güldenoğlu, B. & Ergül, C. (2017). Dinlediğini Anlama Becerisinin Okuduğunu Anlama Üzerindeki Yordayıcılığının İncelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 25(6), 2369-2384. https://dergipark.org.tr/en/pub/kefdergi/issue/31577/357312
Lewis, B. A., Freebairn, L. A., Hansen, A. J., Miscimarra, L., Iyengar, S. K., & Taylor, H. G. (2007). Speech and language skills of parents of children with speech sound disorders. American Journal of Speech-Language Pathology, 16(2), 108–118. https://doi.org/10.1044/1058-0360(2007/015)
Lewis, B. A., Freebairn, L. A., & Taylor, H. G. (2000). Academic outcomes in children with histories of speech sound disorders. Journal of Communication Disorders, 33(1), 11-30. https://doi.org/10.1016/S0021-9924(99)00023-4
Lewis, B. A., Freebairn, L., Tag, J., Ciesla, A. A., Iyengar, S. K., Stein, C. M., & Taylor, H. G. (2015). Adolescent outcomes of children with early speech sound disorders with and without language impairment. American Journal of Speech-Language Pathology, 24(2), 150-163. https://doi.org/10.1044/2014_AJSLP-14-0075
Mann, V. A., & Foy, J. G. (2003). Phonological awareness, speech development, and letter knowledge in preschool children. Annals of Dyslexia, 53(1), 149-173. https://doi.org/10.1007/s11881-003-0008-2
McCormack, J., McLeod, S., McAllister, L., & Harrison, L. J. (2009). A systematic review of the association between childhood speech impairment and participation across the lifespan. International Journal of Speech-Language Pathology, 11(2), 155–170. https://doi.org/10.1080/17549500802676859
Nathan, L., Stackhouse, J., Goulandris, N., & Snowling, M. (2004). The development of early literacy skills among children with speech difficulties: A test of the “critical age hypothesis.” Journal of Speech, Language, and Hearing Research, 47, 377-391. https://doi.org/10.1044/1092-4388(2004/031)
Niklas, F., & Schneider, W. (2017). Intervention in the home literacy environment and kindergarten children’s vocabulary and phonological awareness. First Language, 37(5), 433-452. https://doi.org/10.1177/0142723717698838
Ökten, C. (2021) Fonolojik farkındalığı yeterli olan ve olmayan çocukların ev erken okuryazarlık ortamlarının karşılaştırılması. Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi, Üsküdar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Raitano, N. A., Pennington, B. F., Tunick, B. F., Boada, R., & Shriberg, L. D. (2004). Pre-literacy skills of subgroups of children with speech sound disorders. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 45(4), 821–835. https://doi.org/10.1111/j.1469-7610.2004.00275.x
Ranweiler, L. (2004). Preschool readers and writers: Early literacy stratejies for teachers. Michigan: High Scope Press.
Raz, I. S., & Bryant, P. (1990). Social background, phonological awareness and children's reading. British Journal of Developmental Psychology, 8(3), 209-225. https://doi.org/10.1111/j.2044-835X.1990.tb00837.x
Roberts, T. A. (2005). Articulation accuracy and vocabulary size contributions to phonemic awareness and word reading in English language learners. Journal of Educational Psychology, 97(4), 01–616. https://doi.org/10.1037/0022-0663.97.4.601
Rohde, L. (2015). The comprehensive emergent literacy model: Early literacy in context.Sage Open,5(1), https://doi.org/10.1177/2158244015577664
Rvachew, S., Ohberg, A., Grawberg, M., & Heyding, J. (2003). Phonological awareness and phonemic perception in 4- year-old children with delayed expressive phonology skills. American Journal of Speech-Language Pathology, 12(4), 463–471. https://doi.org/10.1044/1058-0360(2003/092)
Sarıca, A., Ergül, C., Akoğlu, G., Deniz, K., Karaman, G., Bahap Kudret, Z., & Tufan, M. (2014). The reliability and validity of the home early literacy environment questionnaire. International Online Journal of Educational Sciences, 6(2), 444-459. http://dx.doi.org/10.15345/iojes.2014.02.016
Sénéchal, M., Ouellette, G., & Young, L. (2004). Testing the concurrent and predictive relations among articulation accuracy, speech perception, and phoneme awareness. Journal of Experimental Child Psychology, 89(3), 242– 269. https://doi.org/10.1016/j.jecp.2004.07.005
Sénéchal, M., & LeFevre, J. A. (2002). Parental involvement in the development of children’s reading skill: A five‐year longitudinal study. Child Development, 73(2), 445-460. https://doi.org/10.1111/1467-8624.00417
Shamir, A., Korat, O., & Barbi, N. (2008). The effects of CD-ROM storybook reading on low SES kindergartners’ emergent literacy as a function of learning context. Computers & Education, 51(1), 354-367. https://doi.org/10.1016/j.compedu.2007.05.010
Shriberg, L. D. (2003). Diagnostic markers for child speech-sound disorders: Introductory comments. Clinical Linguistics & Phonetics, 17(3), 501–505. https://doi.org/10.1080/0269920031000138150
Sices, L., Taylor, H. G., Freebairn, L., Hansen, A., & Lewis, B. (2007). Relationship between speech sound disorders and early literacy skills in preschool-Age children: ımpact of comorbid language ımpairment. Journal of Developmental and Behavioral Pediatrics, 28(6), 438-447. https://doi.org/10.1097/DBP.0b013e31811ff8ca
Snowling, M., Bishop, D. V. M., & Stothard, S. E. (2000). Is preschool language impairment a risk factor for dyslexia in adolescence?,The Journal of Child Psychology and Psychiatry and Allied Disciplines,41(5), 587-600. https://doi.org/10.1111/1469-7610.00651
Topbaş, S., & Güven, S. (2011). Türkçe Erken Dil Gelişim Testi Kullanım Kılavuzu. Detay Yayıncılık, Ankara.
Topbaş, S. (2017). Sesletim Sesbilgisi Testi Kullanım Yönergesi. Detay Yayıncılık. Ankara.
Topbaş, S. (Ed.). (2015) Dil ve Kavram Gelişimi (6.Baskı). Ankara: Kök Yayıncılık.
Treiman, R., Pennington, B. F., Shriberg, L. D., & Boada, R. (2008). Which children benefit from letter names in learning letter sound? Cognition, 106(3), 1322–1338. https://doi.org/10.1016/j.cognition.2007.06.006
Webster, P. E., & Plante, A. S. (1992). Effects of phonological impairment on word, syllable, and phoneme segmentation and reading. Language, Speech, and Hearing Services in the Schools, 23(2), 176-182. https://doi.org/10.1044/0161-1461.2302.176
Weigel, D. J., Martin, S. S., & Bennett, K. K. (2006). Mothers’ literacy beliefs: Connections with the home literacy environment and pre-school children’s literacy development. Journal of Early Childhood Literacy, 6(2), 191- 211. https://doi.org/10.1177/1468798406066444
Yalavaç, N. (2020). Etkileşimli kitap okumanın erken okuryazarlık becerilerine etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İnönü Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Malatya