Amaç: Yürütücü işlevler, çalışma belleği, ketleme ya da bilişsel esneklik gibi hedefe yönelik ve amaçlı davranışlardan sorumlu olan, birbirleriyle ilişkili süreçleri içermektedir. Bu fonksiyonlar güncel literatürde sıklıkla performans temelli veri toplama araçları ile incelenmektedir. Bu süreçlerin çocukluk çağı kekemeliğindeki rolü de araştırma alanında giderek artan bir ilgi odağı olmuştur. Bu çalışmada çocukluk çağı kekemeliğinde yürütücü işlevleri davranışsal görevlere dayanarak değerlendiren çalışmaların sistematik olarak incelenmesi amaçlanmaktadır. Yöntem: Sistematik derlemede, PRISMA (Preferred Reporting Items for Systematic review and Meta-Analysis) bildirgesi rehber alınmıştır. Tarama sürecinde PubMed, Medline, ScienceDirect, Wiley Online Library, Google Scholar elektronik veri tabanlarında “kekemelik”, “çocukluk çağı kekemeliği”, “yürütücü işlevler”, “çalışma belleği”, “ketleme” “bilişsel esneklik” anahtar kelimelerinin İngilizce karşılıkları kullanılmıştır. İngilizce veya Türkçe hakemli dergilerde 2013 ve 2020 tarihleri arasında yayımlanan, çalışma grubu 3-18 yaş arasındaki tek dilli katılımcılardan oluşan ve davranışsal ölçümler kullanılarak üç bilişsel süreçten (çalışma belleği, ketleme, bilişsel esneklik) en az birini inceleyen çalışmalar derlemeye dahil edilmiştir. Bulgular: Tarama sonucunda 1197 çalışmaya ulaşılmış ve bu çalışmaların 16’sı dahil etme kriterlerini karşılamıştır. Derlemeye dahil edilen çalışmaların tümünün uluslararası literatürde yayımlanan çalışmalar olduğu görülmüştür. Çalışmalarda 296 kekemeliği olan ve 309 tipik gelişim gösteren birey olmak üzere toplam 605 katılımcı yer almıştır. Çalışmaların katılımcı sayısı 22 ile 84 katılımcı arasında değişmektedir. Çalışmalarda yer alan katılımcıların yaş aralıkları ise 3 ile 16 arasındadır. Çalışmalarda en çok çalışılan bileşenin ketleme, en az incelenen bileşenin ise bilişsel esneklik olduğu görülmüştür. Sonuç: Kekemeliği olan çocukların, bir grup olarak, bilişsel esneklik, çalışma belleği ve ketleme becerisi gerektiren bazı görevlerde güçlük yaşadığına dair önemli araştırma delillerine ulaşılmıştır. Ancak konunun daha iyi anlaşılabilmesi için bozukluğun doğasının gözönünde bulundurulduğu ve daha karmaşık davranışsal görevlerin kullanıldığı çalışmalara ihtiyaç olduğu düşünülmüştür.
Anahtar Kelimeler
bilişsel esneklik, çalışma belleği, çocukluk çağı kekemeliği, ketleme, yürütücü işlev
Referanslar
Anderson, J. D., & Wagovich, S. A. (2017). Explicit and implicit verbal response inhibition in preschool-age children who stutter. Journal of Speech, Language, and Hearing Research, 60(4), 836–852.
Anderson, J. D., Wagovich, S. A. ve Brown, B. T. (2019). Phonological and semantic contributions to verbal short-term memory in young children with developmental stuttering. Journal of Speech, Language, and Hearing Research, 62(3), 644–667.
Anderson, P. (2002). Assessment and development of executive function (EF) during childhood. Child Neuropsychology, 8, 71–82.
Baddeley, A. (1992). Working memory. Science, 255(5044), 556–559.
Baddeley, A. (2000). The episodic buffer: A new component of working memory? Trends in Cognitive Sciences, 4, 417–423.
Baddeley, A. D., & Hitch, G. (1974). Working memory. Psychology of Learning and Motivation - Advances in Research and Theory, 8(C), 47–89.
Bowers, A., Bowers, L. M., Hudock, D. ve Ramsdell-Hudock, H. L. (2018). Phonological working memory in developmental stuttering: potential insights from the neurobiology of language and cognition. Journal of Fluency Disorders, 58, 94-117.
Chang, S. E., Angstadt, M., Chow, H. M., Etchell, A. C., Garnett, E. O., Choo, A. L., Kessler, D., Welsh, R. C. ve Sripada, C. (2018). Anomalous network architecture of the resting brain in children who stutter. Journal of Fluency Disorders, 55, 46-67.
Chang, S. E., Chow, H. M., Wieland, E. A. ve McAuley, J. D. (2016). Relation between functional connectivity and rhythm discrimination in children who do and do not stutter. NeuroImage: Clinical, 12, 442–450.
Chang, S. E., & Zhu, D. C. (2013). Neural network connectivity differences in children who stutter. Brain, 136, 3709–3726.
Chevalier, N., & Blaye, A. (2009). Setting goals to switch between tasks: Effect of cue transparency on children’s cognitive flexibility. Developmental Psychology, 45(3), 782–797.
Collette, F., Hogge, M., Salmon, E. ve Van der Linden, M. (2006). Exploration of the neural substrates of executive functioning by functional neuroimaging. Neuroscience, 139(1), 209–221.
Diamond, A. (2006). The early development of executive functions. E. Bialystock & F. I. M. Craik (Ed.), The early development of executive functions. Lifespan cognition: Mechanisms of change içinde (sf. 70–95). Oxford University Press.
Diamond, A. (2013). Executive Functions. Annual Review of Psychology, 64(1), 135–168.
Dowsett, S. M., & Livesey, D. J. (2000). The development of inhibitory control in preschool children: Effects of “executive skills” training. Developmental Psychobiology, 36(2), 161–174.
Durston, S., Thomas, K. M., Yang, Y., Uluǧ, A. M., Zimmerman, R. D. ve Casey, B. J. (2002). A neural basis for the development of inhibitory control. Developmental Science, 5(4), F9–F16.
Eggers, K., De Nil, L. F. ve Van Den Bergh, B. R. H. (2013). Inhibitory control in childhood stuttering. Journal of Fluency Disorders, 38(1), 1–13.
Eggers, K., De Nil, L. F. ve Van den Bergh, B. R. H. (2018). Exogenously triggered response inhibition in developmental stuttering. Journal of Fluency Disorders, 56, 33–44.
Eggers, K., & Jansson-Verkasalo, E. (2017). Auditory attentional set-shifting and inhibition in children who stutter. Journal of Speech, Language, and Hearing Research, 60(11), 3159–3170.
Eichorn, N., Marton, K. ve Pirutinsky, S. (2018). Cognitive flexibility in preschool children with and without stuttering disorders. Journal of Fluency Disorders, 57, 37–50.
Eslinger, P. J., & Grattan, L. M. (1993). Frontal lobe and frontal-striatal substrates for different forms of human cognitive flexibility. Neuropsychologia, 31(1), 17–28.
Etchell, A. C., Civier, O., Ballard, K. J. ve Sowman, P. F. (2018). A systematic literature review of neuroimaging research on developmental stuttering between 1995 and 2016. Journal of Fluency Disorders, 55, 6-45.
Ferreira, V. S., & Pashler, H. (2002). Central bottleneck influences on the processing stages of word production. Journal of Experimental Psychology: Learning Memory and Cognition, 28(6), 1187–1199.
Garon, N., Bryson, S. E. ve Smith, I. M. (2008). Executive function in preschoolers: A review using an integrative framework. Psychological Bulletin, 134(1), 31–60.
Gerçek, E. (2018). Yönetici işlevlerin, kekemelik terapisi kazancını ve kazancı sürdürmeyi yordamaya etkisinin araştırılması. (Yayımlanmamış doktora tezi). Anadolu Üniversitesi.
Gioia, G., Isquith, P. ve Guy, S. (2001). Assessment of executive functions in children with neurological impairment. R. Simeonsson & S. Rosenthal (Ed.), Psychological and developmental assessment: Children with disabilities and chronic conditions içinde (sf. 317–356). The Guildford Press.
Guitar, B. (2014). Stuttering: An integrated approach to its nature and treatment (4. basım). Lippincott, Williams & Wilkins.
Harrewijn, A., Schel, M. A., Boelens, H., Nater, C. M., Haggard, P. ve Crone, E. A. (2017). Children who stutter show reduced action-related activity in the rostral cingulate zone. Neuropsychologia, 96, 213–221.
Hussey, E. K., & Novick, J. M. (2012). The benefits of executive control training and the implications for language processing. Frontiers in Psychology, 3, 158.
Kail, R., & Park, Y. S. (1994). Processing time, articulation time, and memory span. Journal of Experimental Child Psychology, 57(2), 281–291.
Lehto, J. E., Juujärvi, P., Kooistra, L. ve Pulkkinen, L. (2003). Dimensions of executive functioning: Evidence from children. British Journal of Developmental Psychology, 21(1), 59–80.
Martin, M. M., & Anderson, C. M. (1998). The cognitive flexibility scale: Three validity studies. International Journal of Phytoremediation, 21(1), 1–9.
Miyake, A., Friedman, N. P., Emerson, M. J., Witzki, A. H., Howerter, A. ve Wager, T. D. (2000). The unity and diversity of executive functions and their contributions to complex “frontal lobe” tasks: A latent variable analysis. Cognitive Psychology, 41(1), 49–100.
Moher, D., Liberati, A., Tetzlaff, J., Altman, D. G., The PRISMA Group. (2009). Preferred reporting items for systematic reviews and meta-analyses: The PRISMA statement. PLoS Medicine, 6(7), e1000097.
O’Neill, J., Dong, Z., Bansal, R., Ivanov, I., Hao, X., Desai, J., Pozzi, E. ve Peterson, B. S. (2017). Proton chemical shift imaging of the brain in pediatric and adult developmental stuttering. JAMA Psychiatry, 74(1), 85-94.
Pelczarski, K. M., & Yaruss, J. S. (2016). Phonological memory in young children who stutter. Journal of Communication Disorders, 62, 54–66.
Piispala, J., Kallio, M., Bloigu, R. ve Jansson-Verkasalo, E. (2016). Delayed N2 response in Go condition in a visual Go/Nogo ERP study in children who stutter. Journal of Fluency Disorders, 48, 16–26.
Piispala, J., Määttä, S., Pääkkönen, A., Bloigu, R., Kallio, M. ve Jansson-Verkasalo, E. (2017). Atypical brain activation in children who stutter in a visual Go/Nogo task: An ERP study. Clinical Neurophysiology, 128(1), 194–203.
Piispala, J., Starck, T., Jansson-Verkasalo, E. ve Kallio, M. (2018). Decreased occipital alpha oscillation in children who stutter during a visual Go/Nogo task. Clinical Neurophysiology, 129(9), 1971–1980.
Rosa, J. (2016). From mock Spanish to inverted Spanglish: Language ideologies and the racialization of Mexican and Puerto Rican youth in the United States. S. H. Alim, J. R. Rickford, & A. F. Ball (Ed.), Raciolinguistics: How language shapes our ideas about race içinde (sf. 65–80). Oxford University Press.
Sasisekaran, J., Basu, S. ve Weathers, E. J. (2019). Movement kinematics and speech accuracy in a nonword repetition task in school-age children who stutter. Journal of Communication Disorders, 81, 105916.
Sasisekaran, J. V., & Byrd, C. (2013). Nonword repetition and phoneme elision skills in school-age children who do and do not stutter. International Journal of Language and Communication Disorders, 48(6), 625–639.
Spencer, C., & Weber-Fox, C. (2014). Preschool speech articulation and nonword repetition abilities may help predict eventual recovery or persistence of stuttering. Journal of Fluency Disorders, 41, 32–46.
Sugathan, N., & Maruthy, S. (2020). Nonword repetition and identification skills in Kannada speaking school-aged children who do and do not stutter. Journal of Fluency Disorders, 63, 105745.
The Joanna Briggs Institute (2017). JBI critical appraisal checklist for analytical cross sectional studies. https://joannabriggs.org/critical-appraisal-tools
Türkoğlu, S., Çetin, F. H., Tanır, Y. ve Karatoprak, S. (2019). Çalışma belleği ve nörogelişimsel hastalıklar. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 26(2), 52-62.
Vahab, M., Shojaei, K., Ahmadi, A. ve Nasiri, M. (2014). Phonological working memory in 4-8 year-old Persian children who stutter. Journal of Rehabilitation Sciences & Research, 1(4), 92–96.
Welsh, M. C., Friedman, S. L. ve Spieker, S. J. (2008). Executive functions in developing children: Current conceptualizations and questions for the future. K. McCartney & D. Phillips (Ed.), Blackwell handbook of early childhood development içinde (sf. 167–187). Wiley. https://doi.org/10.1002/9780470757703.ch9